Tuz Gölü: Kirlilik ve Kuraklık Sorunu
Ankara-Konya-Aksaray arasında bulunan tuz gölü, Türkiye’nin en büyük ikinci ve dünyanın en tuzlu 2. Gölü olma özelliğini taşımaktadır. Türkiye’nin doğal güzellikleri arasında sayılabilecek göl uzun bir süredir kirlilik ve kuraklık tehdidi ile karşı karşıya kalmıştır. Bu yazımızda gölün biyolojik çeşitliliğine, güncel çevre sorunlarına, kirlilik/kuraklık sebeplerine ve ekonomik getirisine değinilecektir.
Kaynak: https://webdosya.csb.gov.tr/db/tabiat/editordosya/tuzgolu_harita.jpg
Tuz gölü etrafı yaylalarla çevrili kapalı bir göldür. Melendiz Çayı, bazı küçük dereler ve yer altındaki tuzlu su kaynaklarından beslenmektedir. Beslenme kaynakları yetersiz olduğu için yazın yaşanan buharlaşma sonucu göl kurumaya başlar ve kalan çamurun üzerinde 30 santimetre kadar tuz tabakası oluşmaktadır. Göl %33 oranla dünyadaki en yüksek tuzluluğa sahip göllerden biri olma özelliğini taşımaktadır. Bu nedenle etrafında tarım yapmak imkansızdır. Tuz Gölü yılda 300 bin ton tuz üretir ve bu da Türkiye’deki tuz üretiminin %60’tan fazlasını karşılamaktadır. Günümüzde dünya tuz ihtiyacı 200 milyon ton olmakla birlikte, Tuz Gölü tuz üretim kapasitesi artırıldığı taktirde bu ihtiyacı tek başına karşılayabilecek bir konumdadır. Buda gölü aynı zamanda ekonomik olarakta önemli kılmaktadır.
Tuz Gölü havzası ülkemizde biyolojik çeşitliliğin korunması açısından büyük önem taşıyan ve uluslararası kriterlere göre A sınıfı bir sulak alandır. Tuz Gölü kuş varlığı yönünden Türkiye’nin en zengin göllerinden birisidir. Bölgede 85 kuş türü, 4 tanesi endemik 129 böcek türü, 15 memeli türü ve 38 tane endemik bitki türü bulunmaktadır. Göl aynı zamanda I. Derece Doğal Sit[1] olarak tescil edilmiştir.
Tuz Gölü Sorunu:
Tuz gölü birden çok sorunla karşı karşıya kalmıştır. Bu sorunları kısa başlıklar altında incelemek gerekirse;
1.Yeraltı sularının azalması
Göl ve çevresi için hayati önem taşıyan Konya Kapalı Havzası’ndaki yeraltı suları son 33 yılda ortalama 14 metre azalmıştır. Bu azalmaların temel sebebi bölge vatandaşlarının sulama için yeraltı sularını kullanmalarıdır. Kurak bir bölgede yer alması da gölün yağış olarak yeterli beslenmesine engel olmaktadır.
2.Obrukların çoğalması
Bu durum birinci maddeyle yakından ilgilidir. Yer altı sularının azalması ve Tuz Gölü Fay Zonu obruk oluşumunu etkilemektedir.
- Göl alanının daralması
Bölgeye düşen yağış kuraklık sebebiyle her yıl azalmaktadır. Gölü besleyen çok az kaynak bulunmasına karşın bu akarsulara da baraj yapılması ve yeraltı suları aşırı tüketilmesi gölü kurumaya itmektedir. 40 yılda göl alanı yüzde 50 daraldı, 20 yılda su seviyesi yaklaşık 1 metre azalmıştır.
3.Kaçak su kuyuları
Konya Kapalı Havzası’nda 27 bini belgeli ve 66 bini kaçak on binlerce kuyu bulunmaktadır. Tuz Gölü Alt Havzası drenaj alanında ise 16 bini kaçak, 28 binden fazla su kuyusu bulunmaktadır. Bu ruhsatsız kuyular bölge halkı tarafından tarım arazilerini sulamak için açılmaktadır.
4.Kuraklık tehdidi
Giderek azalan yağışlar, sıcaklık ve buharlaşma, göl ve çevresinde kuraklaşma riski yaratıyor.
5.Sanayi ve kanalizasyon kirliliği
Türkiye ve dünya için çok önemli tuz kaynaklarından birisi olan Tuz Gölü, gereken önlemlerin alınmaması nedeniyle ciddi bir çevresel kirlilik tehdidiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Özellikle DSİ tarafından yapılan Ana Tahliye Kanalına, Konya il merkezi atık sularının boşaltılması ve bu atıkların ana tahliye kanalı vasıtasıyla göle ulaşması en önemli kirlilik problemi olarak ortada durmaktadır. Gölün Güneybatısında yer alan Gez ve Bolluk göllerinden üretilen sulu sodyum sülfat tesislerinde kullanılan sodyum sülfatça zenginleşmiş atık suyun ana tahliye kanalına verildiği ve böylelikle Tuz Gölü’ ne kirlilik yaratıcı bir unsur olarak deşarj oluyor olması da acilen çözülmesi gereken önemli bir problemdir. Bununla birlikte çevre yerleşim birimlerinden kaynaklanan atıkların olumsuz etkileri, Ulu ırmak, İncesu Deresi, Peçenek Deresi ve daha küçük ölçekli derelerden gelen kirli sular Tuz Gölü’nü tehdit etmektedir. Bu durum göl ve Türkiye Ekonomisi açısından da olumsuzlukları beraberinde getirmektedir.
- Yanlış tarım ürünlerinin ekilmesi
Suyu kıt olan bölgede şekerpancarı, mısır, ayçiçeği, yonca gibi aşırı su isteyen tarımsal ürünler üretilmeye devam etmekte bu da kaçak kuyu sayısını arttırmaktadır. Tuza ve kuraklığa dayanıklı kimyon, aspir, kanola, soya ekim oranının yükselmesi gerekmektedir.
Sonuç olarak tuz gölü gerekli önlemler alınmadığı takdirde kurumaya, kirlenmeye ve canlılar için yaşam alanı olma özelliğini kaybetmeye devam edecektir. Günümüzde çevre kirliliği, sanayi atıkları, bilinçsiz ve vahşice yapılan tarım sulama yöntemleri sebebiyle yok olmuş bir çok göl ve su birikintisine bir yenisinin daha eklenmemesi için kısa sürede insanlar bilinçlendirilmeli, atıklar için çözüm bulunmalıdır.
Kaynakça
A.M. KILIÇ, E. U. (2001). Tuz Gölü’nde Oluşan Kirlenmenin Göl Üzerindeki Etkilerinin Araştırılması. Çevre Mühendisliği ve Mimarlık Bölümü. İzmir: 4.Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu.
Atlas Dergisi. (2021, Mart 31). Bozkırın Bütülü Gerçekçiliği: Tuz Gölü. ATLAS: https://www.atlasdergisi.com/kesfet/doga-cografya-haberleri/bozkirin-buyulu-gercekciligi-tuz-golu.html?doing_wp_cron=1645196197.4007740020751953125000 adresinden alındı
CENİKLİ, S. (2020, Aralık 19). Tuz Gölünü Tehdit Eden Çevre Sorunu. Ankara. Şubat Cuma, 2022 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/ankara/tuz-golunu-tehdit-eden-cevre-sorunu-41692733 adresinden alındı
DW Türkçe. (2021, Kasım 3). Türkiye’nin Kuruyan Gölleri Toprakları “Tuz Gölü’nde 11 Yıl Öncesine Göre Durum Feci”. Şubat 21, 2022 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=NnO7e-euX4E adresinden alındı
KARA, B. (2020). Tuz Gölü: Önemi, Özelliği ve Kendisini Bekleyen Son. Şubat 18, 2022 tarihinde https://ungo.com.tr/2020/11/tuz-golu-hakkinda-bilgiler/ adresinden alındı
KILIÇ, A. M. (2003). Tuz Gölü’nde Ortaya Çıkan Kirlenme ve Kimyasal Açıdan Göl Suyunun İncelenmesi. V. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi, s. 585-592.
KÖYLÜ, M. K. (2018). Tuzgölü’nün Şereflikoçhisar Kalkınmasına Katkısının Disiplinlerarası Bakış Açısıyla Araştırılması Ve Potansiyel Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı Hakkında Çözüm Önerileri. Araştırma Başlangıç Destek Projesi, 1-85. Aksaray. doi: 2017/003
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü. (2018). Şubat 18, 2022 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı: https://tvk.csb.gov.tr/tuz-golu-i-400 adresinden alındı
Türkiye Kültür Portalı. (2012). Tuz Gölü – Aksaray. Aksaray. Şubat 19, 2022 tarihinde https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/aksaray/gezilecekyer/tuz-golu adresinden alındı
[1] Bilimsel muhafaza açısından evrensel değeri olan, ilginç özellik ve güzelliklere sahip olması ve ender bulunması nedeniyle kamu yararı açısından mutlaka korunması gerekli olan, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak alanlardır.
